Odruchy u niemowląt w 1. miesiącu życia – co powinno Cię niepokoić, a co jest normą?

Pierwszy miesiąc życia dziecka – czas wielkiej neurologicznej orkiestry

Noworodek po przyjściu na świat nieustannie adaptuje się do nowego środowiska. Jego ciało i układ nerwowy funkcjonują w oparciu o zestaw automatycznych reakcji zwanych odruchami pierwotnymi. To one są pierwszym „językiem ciała” Twojego dziecka – informują, że układ nerwowy pracuje, rozwija się i reaguje na bodźce.

Wszystkie odruchy niemowlęcia pojawiają się w określonym czasie i mają swój moment wygaszania. Kiedy zostają zintegrowane, ustępują miejsca bardziej świadomym, celowym ruchom. Brak odruchu, jego asymetria lub brak zanikania w odpowiednim czasie może sygnalizować trudności w rozwoju – i właśnie wtedy warto zasięgnąć opinii specjalisty.

Odruch Moro – alarm w ciele noworodka

To jeden z najbardziej spektakularnych odruchów. Pojawia się, gdy dziecko poczuje nagły hałas, szarpnięcie, zmianę pozycji ciała lub temperatury. Maluszek gwałtownie odchyla głowę do tyłu, rozkłada rączki i nóżki, a następnie przyciąga je do siebie w geście obejmowania. To reakcja stresowa – taki „mini strach” w ciele noworodka.

• Zanika: między 3. a 4. miesiącem życia.
• Co powinno Cię zaniepokoić: brak odruchu, asymetria w ruchach kończyn lub jego utrzymywanie się po 5. miesiącu.

Odruch ssania – fundament karmieni

To odruch niezbędny do przetrwania. Pojawia się już w życiu płodowym. Gdy dotkniesz ust noworodka lub włożysz mu do buzi pierś, smoczek czy palec – dziecko zacznie rytmicznie ssać.

• Zanika: około 4. miesiąca życia, kiedy ssanie staje się reakcją kontrolowaną i bardziej dojrzałą.
• Zwróć uwagę: brak odruchu ssania, trudność w uchwyceniu piersi, ospałe ssanie lub nieefektywne karmienie mogą wymagać oceny przez neurologopedę lub fizjoterapeutę.

Odruch szukania – pomocnik w karmieniu piersią

Dotknięcie policzka dziecka powoduje, że maluszek odwraca głowę w stronę bodźca i otwiera buzię – jakby „szukał” piersi. To ułatwia mu samodzielne odnalezienie źródła pokarmu i jest szczególnie ważny w pierwszych dniach życia.

• Zanika: między 3. a 4. miesiącem życia.
• Warto obserwować: czy dziecko reaguje na dotyk z obu stron symetrycznie. Brak odruchu może być pierwszym sygnałem asymetrii napięcia mięśniowego.

Odruch chwytny dłoni – pierwszy uścisk Twojego dziecka

To magiczny moment – gdy włożysz palec w dłoń maluszka, on go natychmiast zaciska. To automatyczna reakcja, która nie wymaga świadomego wysiłku dziecka. I choć jest rozczulająca, nie powinna być wzmacniana zabawami w „chwytanie”.

• Zanika: między 4. a 6. miesiącem życia.
• Niepokojące: utrzymywanie się chwytu po tym czasie lub jego jednostronność. Może wskazywać na wzmożone napięcie mięśniowe lub asymetrię.

Odruch podeszwowy – odbicie od podłoża

Delikatne dotknięcie podeszwy stópki wywołuje odruchowe zgięcie paluszków. To odpowiednik chwytu, ale w wersji „stopowej”. Jest istotny dla rozwoju czucia i kontaktu z podłożem.

• Zanika: około 12. miesiąca życia.
• Jak wspierać rozwój: od pierwszych tygodni masuj stópki dziecka, używaj piłeczek sensorycznych, głaszcz piórkiem – to pobudza czucie i stymuluje mózg do integracji odruchu.

ATOS – odruch szermierza

ATOS to jeden z tzw. odruchów posturalnych. Jeśli dziecko obróci główkę w prawo, to prawa rączka i nóżka się wyprostują, a lewa strona ciała się zgięcie – i odwrotnie. To pomaga dziecku w nauce koordynacji oko–ręka.

• Zanika: około 6. miesiąca życia.
• Czujność: jeśli dziecko często układa się tylko w jedną stronę lub odruch utrzymuje się po 6. miesiącu, warto zgłosić się na konsultację – może to utrwalać asymetrię.

Odruch podparcia – wstęp do nauki stania

Gdy trzymasz dziecko pionowo i jego stopy dotykają podłoża, maluszek zaczyna się „prostować”, jakby chciał stanąć. To odruch, który zapowiada przyszłe etapy motoryki – stanie i chodzenie.

• Zanika: do końca 3. miesiąca życia.
• Obserwuj: czy dziecko angażuje obie nogi. Brak reakcji lub dominacja jednej strony może być pierwszym sygnałem asymetrii funkcjonalnej.

Odruch kroczenia – pierwsze kroki bez nauki

Podobny do poprzedniego, ale bardziej dynamiczny. Gdy dziecko dotknie stopą twardej powierzchni, zaczyna wykonywać naprzemienne ruchy nóg – jakby chciało iść. To instynktowny mechanizm przetrwania.

• Zanika: w 2.-3. miesiącu życia.
• Jeśli się nie pojawia: warto skonsultować się z fizjoterapeutą, szczególnie jeśli towarzyszy temu słabe napięcie mięśniowe.

STOS – odruch przygotowujący do czworakowania

To jeden z odruchów pośrednich, który pojawia się nieco później (4.–6. miesiąc). Polega na tym, że zgięcie głowy dziecka powoduje zgięcie rączek i wyprost nóg, a odchylenie głowy – odwrotnie. Ma ogromne znaczenie w nauce podporu i czworakowania.

• Zanika: między 9. a 12. miesiącem życia.
• Dlaczego jest ważny: jego przetrwanie może zakłócać rozwój ruchowy, np. opóźniać czworakowanie.

Kiedy do specjalisty?

Zgłoś się do fizjoterapeuty dziecięcego, jeśli:

• zauważysz brak odruchów,
• reakcje są wyraźnie asymetryczne,
• dziecko prezentuje tylko jeden typ ułożenia (np. stale układa głowę tylko w jedną stronę),
• odruchy utrzymują się zbyt długo,
• Twoja intuicja mówi Ci, że coś jest „nie tak”.

Odruchy niemowlęce – jak możesz wspomóc dziecko?

Możesz się domyślić, że to właśnie z uwagi na te odruchy najważniejsze co możesz zrobić dla Twojego maluszka w tym okresie, to nauczyć się prawidłowej pielęgnacji, czyli sposobów podnoszenia, noszenia, przewijania, przebierania, itp. Jest to niezbędne, by nie wyzwalać u dziecka odruchów pierwotnych. Właściwa pielęgnacja (handling) niemowlęcia pomaga zapobiegać utrwalaniu nieprawidłowych wzorców ruchowych i asymetrii posturalnych – jest to podstawą profilaktyki wad postawy od pierwszych dni życia. Na uwagę zasługuje tu typowe podnoszenie dziecka pod pupkę i pod główkę. W tym sposobie płaszczyzna podparcia pod plecami jest niewystarczająca. Jeśli dodamy do tego szybki ruch, nie ma co się dziwić, że dziecko zareaguje automatycznie – odchyli się w tył i odrzuci rączki w bok. To klasyczna stymulacja odruchu MORO. 

Dlatego zachęcam Cię do nauki prawidłowej pielęgnacji. Co więcej – podstawą każdej rehabilitacji niemowląt jest odpowiednia pielęgnacja maluszka. Bez tego na rezultaty czekamy bardzo długo. A to dlatego, że przyzwyczajenia rodzica bardzo często mogą podtrzymywać nieprawidłowe ustawienie ciała i przyczyniać się do asymetrii, odchylania, bądź przetrwałych odruchów. Niezwykle istotne jest, by wszystkie czynności, które wykonujemy z maluszkiem były wykonywane na obie strony tak samo często. Nosząc dziecko powinniśmy to robić raz na prawej, raz na lewej ręce. Ta sama zasada dotyczy karmienia piersią. Nie można zakładać, że dziecko ma ulubioną stronę i pielęgnować ten nawyk. Profilaktyką asymetrii posturalnej jest symetryczne bodźcowanie dziecka. Jeśli jest tzw. ,,ulubiona strona” powinniśmy od samego początku mobilizować maluszka do patrzenia w stronę mniej lubianą. W trakcie snu zmieniaj pozycję główki dziecka – naprzemienne układaj raz z główką skierowaną w prawo, raz w lewo. Ponadto unikaj długiego unieruchomienia w jednej pozycji, nie zostawiaj dziecka na długo w foteliku samochodowym czy bujaczku.  

Prawidłowej pielęgnacji maluszka uczę w tym kursie. Prawidłowa pielęgnacja to nie tylko noszenie, ale wszystko to, co na codzień wykonujesz z maluszkiem. Znajdziesz tam filmy między innymi o tym:

• jak bezpiecznie nosić i podnosić dziecko,
• do kiedy podpierać główkę,
• jak przekazywać dziecko do drugiej osoby,
• jak sprawnie ubrać dziecko,
• jak kąpać dziecko w różnych pozycjach,
• jak podnieść malucha z łóżeczka, przewijaka, gondoli czy łupiny samochodowej,
• jak odbijać maluszka – na sobie, na udach, na barku, w trakcie noszenia,
• jak karmić dziecko piersią i butelką,
• jak zmieniać pierś w trakcie karmienia,
• jak pomóc dziecku z kolkami,
• jak wspierać rozwój poprzez zabawę,
• jak zapobiegać asymetrii,
• informacje o bezpiecznym rozszerzaniu diety i akcesoriach dla malucha.

Podsumowanie – obserwuj, wspieraj, nie panikuj

Odruchy noworodkowe to naturalna część rozwoju niemowlęcia. Zwykle zanikają samoistnie i ustępują miejsca świadomym ruchom. Jednak ich jakość i symetria to ważne drogowskazy dla rodziców i terapeutów.

Jeśli cokolwiek Cię niepokoi – nie czekaj. Lepiej sprawdzić i się uspokoić, niż przegapić moment, kiedy można było pomóc. Wszelkie wątpliwości co do rozwoju dziecka możesz ze mną wyjaśnić podczas konsultacji online. Link do umówienia wizyty, znajdziesz klikając w ten napis.